Keurmerken in de landbouw zijn veelal  ontstaan vanuit groepen kritische boeren en burgers die vonden dat bedrijven meer aandacht moesten besteden aan ecologische en sociale voorwaarden.

Goed voorbeeld is het EKO keurmerk wat eind vorige eeuw zelfs een wettelijke basis kreeg en het Fair Trade keurmerk.
Beide keurmerken hebben een hele lange weg moeten afleggen om een plek in de winkelschappen te veroveren. Maar met de opmars van het consumenten bewustzijn startte veel bedrijven ook met tal van eigen logo’s. En nu staat er op vrijwel elke verpakking wel een groen label. Begrijpelijk dat er in de Tweede Kamer een motie is aangenomen om het voor het winkelend publiek wat overzichtelijker te maken.

Dat kan eigenlijk heel eenvoudig. Alleen transparante en onafhankelijk gecontroleerde keurmerken met duidelijke normen die open staan voor iedereen die zich hieraan willen verbinden verdienen aandacht. Mits ze natuurlijk ook  daadwerkelijk zorgen voor meerwaarde op duurzaamheid en/of dierenwelzijn en/of de sociale omstandigheden waaronder productie heeft plaatsgevonden.

Struikgewas
Er is geen ‘oerwoud’ aan keurmerken. Er zijn er maar een beperkt aantal. Daarvoor staat struikgewas wat ons het zicht beneemt en daar mag best wat worden gesnoeid. Zeker waar het om pure green-washing gaat. Neem logo’s met ‘bewuste keuze’ waarbij een pak roomijs met wat minder zout en suiker zich zo’n logo kan aanmeten. Er zijn genoeg consumenten die daardoor denken dat je een verantwoorde keuze maakt. Natuurlijk prima om af en toe ijs te eten, maar ga niet de suggestie wekken dat het ‘gezond’ is. En natuurlijk staat het bedrijven vrij om zelf met logo’s te komen, maar vanuit de overheid mag wel worden verwacht dat zij zorgen dat de consument toegang heeft tot heldere info waarbij het kaf van het koren wordt gescheiden. Dat mag wel eens wat scherper op worden gestuurd ,gezien het toenemende probleem met overgewicht en tekorten aan goede bouwstoffen. Maar 2% van alle Nederlanders eet volgens de richtlijnen Gezonde voeding van de Gezondheidsraad.

Beweging van Boeren
Demeter is een van de oudste keurmerken. Al dekt het woord keurmerk niet helemaal de lading. Demeter is meer de vlag van een beweging
begonnen bij  boeren die zich hebben laten inspireren door de landbouwcursus van Rudolf Steiner in 1924 vanuit de zorg  van de opkomst van kunstmest in de landbouw. In 1928 kwam het logo Demeter en inmiddels laten boeren en tuinders zich in 50 landen certificeren. Demeter gaat verder als biologisch in het sluiten van kringlopen van mest en voer, dierenwelzijn en ook in de verwerking van producten waarbij we het ‘levende’ zoveel mogelijk willen behouden. Daarmee is Demeter een van de statige bomen in het ‘woud van keurmerken’

Ons voedselsysteem moet veranderen. Keurmerken spelen daarin een rol, maar mogen geen keurslijf worden. Ze horen onderdeel te zijn van een maatschappelijke beweging die vanuit consumenten en milieubelangen strijden voor meer ruimte in de winkelschappen van producten die hier extra zorg voor bieden.  Nog veel beter is natuurlijk dat maatschappelijke kosten bij de productie echt worden doorberekend bij de vervuiler. Maar tot we dat hebben bereikt zijn keurmerken instrumenten om de juiste richting te wijzen.

Bert van Ruitenbeek,
directeur van het keurmerk Demeter voor biodynamische landbouw en voeding
www.stichtingdemeter.nl
Deze column verscheen eerder in onze landelijk verkrijgbare krant.